تاثیر مداخله‌ی آموزشی بر دانش، سواد، آگاهی و رفتار سلامت دهان نوجوانان ایرانی
سلامت دهان در سلامت عمومی فرد نقش بسیار مهمی دارد. سلامت دهان و دندان مستقیماً بر روی ابعاد مختلفی از زندگی فرد تاثیرگذار است که شامل: عملکردی، زیبایی، تغذیه‌ای، روانی و روانشناختی است. همچنین بیماری‌های دهان و دندان با معضلات جدی سلامتی و اقتصادی همراه است و بار اقتصادی سنگینی را بر خانواده‌ها تحمیل می‌کند.
همچنین این بیماری‌ها می‌توانند اعتماد به نفس و سلامت عمومی فرد را هم تحت الشعاع قرار بدهند. علی‌رغم قابل جلوگیری بودن این بیماری‌ها، همچنان یکی از پرهزینه‌ترین بیماری‌های مربوط به رژیم غذایی و سبک زندگی فرد می‌باشند. هزینه درمان پوسیدگی دندان، به تنهایی می‌تواند مجموع بودجه یک کشور در حوزه مراقبت‌های سلامت کودکان را به خود اختصاص دهد. اگرچه به طور کلی، کاهش در میزان پوسیدگی دندان در تمامی سنین وجود داشته است اما مطالعات نشان می‌دهند که نرخ این بیماری همچنان در بین نوجوانان بالاست.
طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، به طور تقریبی، ۶۰ الی ۷۰ درصد کودکان در سنین مدرسه از پوسیدگی دندان رنج می‌برند. طبق مطالعات منطقه‌ی شرقی مدیترانه‌ای، شامل ایران، بیشترین میزان دندان‌های پوسیده، پر شده و یا افتاده را دارا است. ناعدالتی در وضعیت سلامت دهان و دندان می‌تواند ناشی از عواملی مثل جنبه‌های اقتصادی-اجتماعی، فرهنگی، میزان تحصیلات فرد، دسترسی و استفاده از خدمات سلامت دهان و دندان، آگاهی نسبت به این نوع سلامت و رفتار های مرتبط باشد. شواهد ارتباط قابل ملاحظه‌ای را میان وضعیت سلامت دهان و دندان و آگاهی و سواد نسبت به این بعد سلامت نشان می دهند. به بیانی دیگر، تقویت و افزایش سطح آگاهی نسبت به سلامت دهان و دندان می‌تواند باعث کاهش اختلافات و تفاوت‌های میان گروه های مختلف مردم در این حوزه شود. همچنین مطالعات ارتباطی میان سطح پایینی از سواد و آگاهی سلامت دهان و دندان و شیوغ بیشتر پوسیدگی، افتادن دندان و همینطور التهابات لثه نشان می‌دهند. در واقع آگاهی سلامت دندان، جنبه‌ای تخصصی تر از مفهوم وسیعی به نام سواد سلامت است. در تعریفی می‌توان گفت که سواد سلامت دهان و دندان در واقع ظرفیت هر فرد برای دریافت و تحلیل داده‌های ابتدایی مربوط به سلامت دهان و دندان و خدمات لازمه دریافتی برای اتخاذ تصمیمات درست در حوزه سلامت برای خود است. در واقع سواد سلامت دهان و دندان الزامی پایه‌ای و اولیه برای آن است که بیمار در روند مراقبت سلامت خود به طور کامل نقش داشته باشد. به همین دلیل است که مطالعات اثبات کرده‌اند که سطح پایینی از سواد سلامت دهان و دندان می‌تواند با اقدامات پیشگیرانه‌ی کمتر، تاخیر در تشخیص بیماری‌ها، پایبندی کمتر به استفاده از گایدلاین ها، مهارت های خود-مدیریتی ضعیف‌تر و هزینه‌های پزشکی-درمانی بیشتر همراه باشد. دوره نوجوانی، زمانی بسیار مهم در روند رشد است و سلامت دهان و دندان نقش بسزایی در این رشد ایفا می‌کند. ریسک ابتلا به پوسیدگی دندان، بیماری‌های ترومایی و التهابات لثه را افزایش می‌دهد و این به دلیل تمایل بیشتر نوجوانان به رژیم و عادات غذایی ناسالم است و به همین دلیل نیاز است تا استراتژی‌های پیشگیرانه‌ای برای اتخاذ شود.
نتایج مطالعات در مورد سلامت دهان و دندان بزرگسالان در ایران
مطالعات در ایران و جهان نشان داده است که بیش از نیمی از بزرگسالان از سواد سلامت دهان و دندان کافی برخوردار نیستند. به همین دلیل سازمان بهداشت جهانی، بهبود وضعیت سواد سلامت دهان و دندان را به عنوان یک اولویت در نظر گرفته است. آموزش‌های تاثیرگذار یک جزء اساسی و پیش نیازی مهم برای دستیابی به اهداف برنامه‌های بهبود سلامت دهان و دندان می‌باشد. شواهد، اثرگذاری بیشتر روش‌های سنتی را نسبت به روش‌های مدل محور اثبات کرده‌اند، زیرا که آموزش مدل محور شامل فاکتورهایی است که بیشتر در تغییر رفتار اثرگذارند. به سخنی دیگر، مداخلات آموزشی بر مبنای فرضیه می‌توانند موجب اثرگذاری از طریق فهمیدن منشا مشکلات، راهی برای دستیابی به هدف مدنظر، و در نهایت فهمیدن چیستی هدف حاصله در انتهای برنامه‌ی بهبود بشوند.
مطالعه کنونی تنها با هدف تعیین کردن تاثیر یک مداخله آموزشی بر مبنای فرضیه بر روی بهبود سواد و دانش سلامت دهان و دندان طراحی نشده است، بلکه در کنار آن هدف بهتر نمودن رفتارهای مربوط به سلامت دهان و دندان را از طریق افزایش آگاهی نسبت به این موضوع را دنبال می‌کند. نتایج به دست آمده گسترده هستند و به طور کلی برخی بر این نظرند که رفتارها و عادات مربوط به سلامتی دهان و دندان کودک تحت تاثیر سطح سواد مادر می‌باشند و برخی خلاف این عقده را دارند. در مطالعه فعلی به این نتیجه رسیدیم که هیچ ارتباط قابل ملاحظه‌ای میان متغیر‌های فردی-آماری (متغیرهایی که به تک تک افراد بر می‌گردند مانند سطح سواد) و سطح سواد سلامت دهان و دندان افراد و رفتارهای وابسته به آن وجود ندارد. به این نحو که در برخی از مطالعات این نتیجه حاصل شد که کودکان دارای وضعیت مناسب سلامت دهان و دندان عمدتا دارای والدینی با شغل سطح بالا بودند و همینطور نشان داده شد که سطح سواد پدر و تعداد دفعاتی که کودک دندان‌هایش را مسواک می‌زند به طور قابل ملاحظه‌ای به یکدیگر ارتباط دارند. اگرچه در مطالعه‌ای دیگر دقیقا نتیجه‌ای عکس به دست آمد که نشان می‌داد مشاغل یدی پدران خانواده و مشاغل حرفه‌ای مادران، احتمال برخوردار بودن از سواد سلامت بالا را در کودکان کاهش می‌داد. در واقع این ناهمخوانی‌ها میان یافته‌ها را می‌توان با طبقه‌بندی‌های آماری فردی متفاوت توجیه کرد.
این مطالعه، نشان داد که در میان هر دو گروه بررسی شده کاهشی در سطح میزان پوسیدگی دندان‌ها بعد از اعمال مداخله، مشهود بود، اگر چه این کاهش در گروه مداخله‌ای بیشتر به چشم می‌آمد. در نهایت باید اعلام داشت که بحث سواد سلامت دهان و دندان، مسئله‌ای نوظهور است که برای بهبود سطح سلامت دهان و دندان بسیار حائز اهمیت می‌باشد. مداخلات آموزشی می‌توانند باعث افزایش خود مراقبتی شوند و در نهایت باعث بهبود رفتارها، عادات و سواد و آگاهی نسبت به سلامت دهان و دندان می‌شوند.