پوکی استخوان در سالمندان: پیشگیری و درمان

نویسندگان: مانیش سریواستاوا (پزشک)، چاد دیل (پزشک)
مرکز: بنیاد کلینیک کلیولند، ایالات متحده آمریکا

مقدمه

پوکی استخوان یکی از بیماری‌های شایع در سالمندان و از چالش‌های مهم بهداشت عمومی در سراسر جهان است. با افزایش جمعیت سالمندان، بروز این بیماری و شکستگی‌های ناشی از آن نیز بیشتر می‌شود. اگرچه پوکی استخوان در زنان شیوع بیشتری دارد، اما در مردان نیز رو به افزایش است. شکستگی‌های مرتبط با آن، به‌ویژه در نواحی لگن و ستون فقرات، می‌توانند به ناتوانی، افزایش مرگ‌ومیر و هزینه‌های بالا منجر شوند. این مقاله، نگاهی جامع به تعریف، شیوع، عوامل خطر، راه‌های تشخیص و روش‌های درمان پوکی استخوان دارد.

تعریف بیماری

در سال ۱۹۹۳، پوکی استخوان به‌عنوان بیماری‌ای تعریف شد که با کاهش توده استخوان و تخریب ساختار میکروسکوپی آن همراه است و خطر شکستگی را افزایش می‌دهد. یک سال بعد، سازمان جهانی بهداشت (WHO) معیارهایی برای سنجش تراکم مواد معدنی استخوان (BMD) تعیین کرد. کاهش تراکم استخوان، عامل اصلی در بروز شکستگی شناخته شده، اما عواملی مانند سن، سرعت بازسازی استخوان و طول عمر نیز نقش مهمی دارند.

شیوع بیماری (اپیدمیولوژی)

پوکی استخوان قبل از یائسگی نادر است، اما پس از آن شیوع آن افزایش می‌یابد. در آمریکا، حدود نیمی از زنان یائسه کاهش تراکم استخوان دارند و ۲۰ تا ۳۰ درصد آن‌ها به پوکی استخوان مبتلا هستند. در سن ۵۰ تا ۵۹ سالگی شیوع بیماری ۱۵ درصد است و این میزان در ۸۰ سالگی به حدود ۷۰ درصد می‌رسد. شکستگی‌ها اغلب در اثر ضربات کم‌قدرت، مانند افتادن از حالت ایستاده، رخ می‌دهند. کاهش یک انحراف معیار در تراکم استخوان می‌تواند خطر شکستگی لگن را تا ۲.۶ برابر افزایش دهد.

شکستگی‌های شایع مرتبط با پوکی استخوان

۱. شکستگی لگن:
با افزایش سن، بروز شکستگی لگن به‌طور چشمگیری افزایش می‌یابد. در سال ۱۹۹۱، حدود ۳۰۰ هزار مورد در آمریکا ثبت شد که بیشتر آن‌ها مربوط به افراد بالای ۵۰ سال بود. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰ این آمار به بیش از ۶ میلیون نفر برسد، عمدتاً در کشورهای در حال توسعه.

۲. شکستگی مهره‌ها:
این نوع شکستگی‌ها از شایع‌ترین پیامدهای پوکی استخوان هستند و معمولاً بدون علائم آشکار باقی می‌مانند. در زنان ۵۰ تا ۵۴ سال، شیوع تغییر شکل مهره حدود ۵ درصد است و در ۷۵ تا ۷۹ سالگی به ۲۴ درصد می‌رسد.

۳. سایر شکستگی‌ها:
شکستگی ساعد، بازو و سایر استخوان‌های محیطی نیز با افزایش سن، به‌ویژه در زنان، بیشتر دیده می‌شود. در مردان، این نوع شکستگی‌ها کمتر تحت تأثیر سن قرار می‌گیرند.

تشخیص بیماری: سنجش تراکم استخوان (BMD)

روش استاندارد برای تشخیص پوکی استخوان، سنجش تراکم استخوان با دستگاه DEXA است. این روش دقیق، ایمن و کم‌تابش است. البته در فواصل کمتر از دو سال، حساسیت کافی ندارد مگر در شرایط خاص مانند مصرف طولانی‌مدت کورتون. هزینه آن بین ۱۵۰ تا ۲۵۰ دلار است و در برخی کشورها تحت پوشش بیمه قرار دارد.

مارکرهای زیستی

گرچه هنوز استفاده از مارکرهای زیستی به‌عنوان روشی رایج توصیه نمی‌شود، اما می‌توانند به ارزیابی روند درمان کمک کنند. مارکرهای تشکیل استخوان شامل آلکالن فسفاتاز اختصاصی استخوان و استئوکلسین، و مارکرهای جذب استخوان شامل N-telopeptide و C-telopeptide هستند.

عوامل خطر

عوامل خطر پوکی استخوان شامل موارد قابل تغییر و غیرقابل تغییر می‌شود:

• قابل تغییر: کم‌تحرکی، سیگار، الکل، تغذیه نامناسب، مصرف برخی داروها مانند کورتون.

• غیرقابل تغییر: سن بالا، یائسگی زودرس، سابقه خانوادگی شکستگی و نژاد.

مطالعاتی مانند SOF و Framingham نشان داده‌اند که کاهش وزن، مصرف الکل و شکستگی قبلی از عوامل مهم در افزایش خطر شکستگی هستند.

پیامدهای عملکردی و روانی

شکستگی‌های لگن و ستون فقرات می‌توانند موجب ناتوانی شدید، کاهش استقلال، درد مزمن، اضطراب، افسردگی و افت عزت نفس شوند. این شکستگی‌ها همچنین توانایی فرد در انجام فعالیت‌های روزانه مانند راه رفتن، استحمام و لباس پوشیدن را محدود می‌کنند.

درمان غیردارویی

• ورزش: فعالیت بدنی منظم، به‌ویژه تمرینات مقاومتی و تعادلی، تراکم استخوان را افزایش داده و خطر زمین خوردن را کاهش می‌دهد.

• کلسیم و ویتامین D: مصرف کافی این دو ماده ضروری است. مکمل‌های آن‌ها به‌ویژه در سالمندان می‌تواند خطر شکستگی را کاهش دهد.

درمان دارویی

هدف اصلی درمان، کاهش خطر شکستگی است. داروهای اصلی عبارت‌اند از:

• بیس‌فسفونات‌ها (آلندرونات، ریزدرونات): داروهای خط اول هستند و اثربخشی بالایی در کاهش شکستگی دارند.

• کلسیتونین: اثر متوسط دارد و بیشتر در موارد خاص تجویز می‌شود.

• هورمون‌درمانی (HRT): در زنان یائسه مؤثر است، اما به دلیل عوارض، کاربرد محدود دارد.

• رالوکسیفن (SERM): در پیشگیری از شکستگی مهره‌ها مؤثر است.

• هورمون پاراتیروئید (PTH): تنها داروی آنابولیک مورد تأیید برای افزایش ساخت استخوان است.

ترکیب درمان‌ها

ترکیب داروهای مختلف ممکن است اثربخشی درمان را افزایش دهد، اما شواهد قطعی در مورد تأثیر آن‌ها بر کاهش شکستگی محدود است.

پوکی استخوان در مردان

با اینکه شیوع بیماری در مردان کمتر است، اما یک‌سوم شکستگی‌های لگن در مردان رخ می‌دهد. کاهش توده عضلانی، سطح پایین استرادیول و سبک زندگی ناسالم از عوامل خطر هستند. آلندرونات می‌تواند در افزایش تراکم استخوان مردان مؤثر باشد. استفاده از تستوسترون فقط در موارد خاص، مانند هیپوگنادیسم شدید، توصیه می‌شود.

جمع‌بندی

پوکی استخوان بیماری‌ای شایع اما قابل پیشگیری و درمان در سالمندان است. با غربالگری مناسب، اصلاح سبک زندگی، درمان دارویی و کاهش خطر زمین‌خوردن، می‌توان بسیاری از عوارض این بیماری را کاهش داد. رویکرد درمانی باید هم تقویت استخوان و هم بهبود عملکرد جسمی و روانی را در نظر بگیرد.

منبع: Srivastava M, Deal C. Osteoporosis in elderly: prevention and treatment. Clinics in Geriatric Medicine. ۲۰۰۲;۱۸(۳):۵۲۹-۵۵۵. doi:10.1016/s0749-0690(02)00024-9